Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da güzel insan olmayı seçmenin ve uygunluk yapmanın kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağladığını lisana getiren Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İyilik yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da epey değerlidir. Yaptığımız güzellik kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca düzgünlüğü yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi. İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, tıpkı vakitte uygunluk yapan bireye de memnunluk getirdiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Yapılan araştırmalara nazaran, düzgünlük yapan beşerler, yeterlilik görenlerden daha keyifli oluyor. Düzgünlük, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor.” dedi.
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanesini harekete geçirdiğini söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve memnun hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu formda takviyeler. Tüm bunlardan yola çıkarak, düzgünlük güzelleştiriyor diyebiliriz.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, güzelliğin insan hayatındaki kıymetine değindi.
İnsanlar, bazen sevgi dolu ve nazik, bazen de zalim ve berbat olabilirler
Yazar Leo Buscaglia’nın “Bir dokunuşun, bir gülümsemenin, nazik bir kelamın, içten bir dinlemenin, samimi bir iltifatın ya da ömrü dönüştürme potansiyeline sahip en küçük bir itina göstermenin gücünü hafife alıyoruz” kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tayfun Doğan, tarih boyunca insanların birbirlerine hem memnunluk hem de acı kaynağı olduğunu söyledi.
İnsanlar ortasında bencil ve acımasız davrananlar olduğu üzere, diğerlerine yardım eden ve fedakâr davrananlar da bulunduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“Yapılan deneyler, 14-18 aylık bebeklerin, tanımadıkları birine yardım etmeye eğilimli olduklarını göstermektedir. Ayrıyeten, bebeklerin yeterli ve berbat karakterleri ayırt edebildikleri ve yeterli karakteri ödüllendirme eğiliminde oldukları da gözlemlenmiştir. Bu ve gibisi pek çok deney, doğuştan gelen bir ahlak ve adalet hissine sahip olduğumuza kanıt olarak gösterilmektedir. Bununla birlikte beşerler, bazen sevgi dolu ve nazik bazen de zalim ve makûs olabilirler. Psikologlar, insanların her iki potansiyeli de taşıdığını belirtmektedirler. Bu durum, içimizde hem düzgünlük hem de kötülük tohumlarını barındırdığımızı ve hangisini beslersek onun büyüdüğünü ortaya koymaktadır. Meşhur öyküyü bilirsiniz. Yaşlı Kızılderili, içimizde biri güzel biri makûs iki kurdun yaşadığını ve daima hengame ettiklerini söyleyince torunu sormuş: ‘Hangisi kazanacak?’ Yaşlı Kızılderi: ‘Hangisini beslersek o kazanacak’ demiş.”
İçinde yeterlilik barındıran insan davranışları neler?
Literatürde içinde güzellik barındıran insan davranışlarının prososyal davranışlar olarak nitelendirildiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Prososyal davranışların bünyesinde, özgecilik üzere hiçbir karşılık beklemeksizin, yerine nazaran kendinden fedakarlığı da içeren davranışlar olduğu üzere cömertlik, merhamet, insaniyet, yardımseverlik, iyilikseverlik, büyük gönüllülük, nezaket, şefkat, sevgi, hürmet, özveri ve vefa üzere davranışlar da bulunmaktadır.” dedi.
Merhamet arttıkça memnunluk da artıyor…
Merhametin, insanların düşünceli vakitlerinde onlara takviye olmak, onların acılarını, kederlerini ve ıstıraplarını anlamak, hafifletmek ya da giderme uğraşı olarak tanımlanabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Merhametin hareket boyutu da kelam bahsidir. Merhamet yalnızca bir his değil, tıpkı vakitte hareket gerektiren bir davranış biçimidir. Bir kişinin yaşadığı ezayı anlamak, empati yapmak ve ona yardımcı olmak bu sürecin bir kesimidir. Acıma ve merhamet ise birebir şey değildir. Acıma bazen kibir ve üstten bakış duygusu yaratabilecekken, merhamet ilgi ve hürmet üzerine heyetidir. Merhamet eksikliği ise çoklukla acımasız, duyarsız ve katı yürekli olmakla tanımlanır. Merhametsiz bireylerde bencillik ve kıskançlık üzere olumsuz hisler da ağır bir biçimde görülebilir. Merhamet, toplumsal bağlantıları sağlıklı tutan ve bireylerin memnunluğunu artıran bir faktördür. Yaptığımız bir çalışmada memnunluk ile merhamet ortasında olumlu tarafta bağlantılar bulmuştuk. Yani, bireylerin merhamet seviyeleri arttıkça memnunluk seviyelerinin de arttığı sonucuna ulaşmıştık.” diye konuştu.
Merhametten maraz doğar mı?
“Merhametten maraz doğar” üzere kelamların, güzellik yapmanın ya da merhametli olmanın her vakit düzgün sonuçlar doğurmadığını, bazen meselelere yol açabileceğini anlatmak için kullanıldığını da lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Bu kelamlar, kimi insanların yeterlilik yaptıklarında ziyana uğramış olmalarından kaynaklanabilir. Fakat, karşı tarafın makûs davranışını merhametli davranışa bağlamak gerçek değildir. Merhametli olmak, hakikat olanı yapmaktır; karşı tarafın berbatlığı kendi karakterinin bir sonucudur. Bazen beşerler, merhametli olmamayı ya da düzgünlük yapmamayı haklı göstermek için ‘merhametten maraz doğar’ gibi sözleri kullanırlar. Yani, merhamet göstermemenin sebeplerini açıklamak adına bu sözleri rasyonel bir münasebet olarak sunarlar. Lakin, bu atasözünde, bilinen manasının ötesinde, kuralları ihlal eden, cürüm işleyen ve toplumdan dışlanan bireylere merhamet gösterildiğinde, bunun sıkıntılara yol açabileceği anlatılmak isteniyor olabilir.” halinde konuştu.
İyiliği yapmak yetmez, zarafetle de yapmak gerekir!
Kimi vakit güzel olmanın saflık olarak görülebildiğini ancak yeterli olmanın her vakit manalı olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da güzel insan olmayı seçmek ve güzellik yapmak, kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağlar. Mario Levi’nin belirttiği üzere, epey berbatlığın olduğu bir dünyada güzellik yapmak ve uygun olmak isyan etmek üzeredir ve bir enayilik değil, güçlü bir duruştur. Pek çok kötülük var olsa da etraf berbat beşerlerle dolu olsa da düzgün insan olmaktan vazgeçmemek gerektiğini düşünüyorum. Fakat güzellik yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da epeyce değerlidir. Yaptığımız güzellik kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca uygunluğu yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi.
İyilik, genetiği de etkiliyor…
Prof. Dr. Tayfun Doğan, yeterlilik yapmanın ruhsal ve fizikî sıhhatimiz üzerindeki tesirine de değinerek, şöyle devam etti:
“İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, tıpkı vakitte güzellik yapan bireye de memnunluk getiriyor. Yapılan araştırmalara nazaran, yeterlilik yapan beşerler, güzellik görenlerden daha memnun oluyor. Uygunluk, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor. Yalnızca yeterlilik yapmak değil güzelliğe şahit olmak da tıpkı halde insanları memnun edebilmektedir. Hatta geçmişte yaptığınız bir yeterliliği hatırladığınızda bile güya şu anda güzellik yapıyormuşsunuz üzere kendinizi güzel hissedersiniz ve memnun olursunuz. Güzellik yapmanın fizikî sıhhate da olumlu tesirleri var. Sistemli gönüllülük faaliyetlerinde bulunan şahısların, yaşlılık periyotlarında vefat riski azalmaktadır. Ayrıyeten, diğerlerine yardım etmek, kalp sıhhati üzerinde de olumlu tesirler yapmaktadır. Yapılan araştırmalar, düzgünlük yapmanın gen tabirini bile olumlu istikamette etkileyebileceğini ortaya koymuştur.”
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor
İyilik yapmanın beynimizde ve bedenimizde olumlu değişikliklere yol açtığını da söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardım etme üzere davranışlar beyin kimyasallarını tesirler ve daha güzel bir ruh haline bürünmemize yardımcı olur. Bilhassa oksitosin, serotonin ve dopamin üzere kimyasalların salınımı artar, gerilim hormonu kortizol ise azalır. Yani düzgünlük yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor. Örneğin oksitosin hormonu, kalp hastalıklarından korunmaya yardımcı olabilecek anti-inflamatuar özelliklere sahiptir. Oksitosin, ayrıyeten huzur ve sakinlik duygusu yaratır, acıyı azaltır ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Bu biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve keyifli hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu formda dayanaklar. Tüm bunlardan yola çıkarak, düzgünlük güzelleştiriyor diyebiliriz. Bugün pek çok terapist danışanlarına sistemli yeterlilik davranışlarında bulunmayı önermektedir.” biçiminde konuştu.
İyilik yapmak, özsaygıyı artırıyor
İyilik yapmanın insanın hayatına mana katan bir aksiyon olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardımcı olmak büyük bir manevi tatmin sağlar ve kişi manalı bir şey yaptığı hissiyle dolar. Ayrıyeten düzgünlük yapmak, özsaygıyı artırır. Birey, diğerlerine yardım ettiğinde içsel olarak kendisiyle kıvanç duyar. Faziletli davranışlar gösterdiğinde, kendine olan hürmeti artar ve bu da mental sıhhatini olumlu istikamette tesirler.” dedi.
Nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmak cazipliği de artırıyor
Pozitif psikoloji alanında hedonik ahenk ismi verilen bir kavram bulunduğunu ve hedonik ahengin, başlangıçta memnun eden şeylerin vakitle tesirini kaybetmesi durumu olduğunu anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İhtiyaç sahiplerine yardım etmek, hedonik ahenkle uğraş eder zira yeterlilik yaparak, sahip olduğumuz zenginliklerin farkına varırız. Bu da mevcut halimizi takdir etmemizi sağlar ve hasebiyle mutluluğumuzu artırır. Yeterlilik yapmak, toplumsal bağları güçlendirir. Toplumsal dayanak ağı kurar, daha sevilen ve güvenilen biri olmamıza yardımcı olur. Özgeci, merhametli, yardımsever insanlara karşı daha yakın hissetmemiz şaşırtan bir durum değildir. Araştırmalar, nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmanın cazipliği artırdığını göstermektedir.” diye konuştu.
İyilik toplumsal olarak da yararlar sağlıyor
İyiliğin ferdî olduğu kadar toplumsal manada da yararlar sağladığına vurgu yapan Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“İyiliğin ve nezaketin yaygın olduğu toplumlarda genel hayat kalitesi ve memnunluk seviyesi de yüksek olmaktadır. Böylesi toplumlarda, beşerler kendilerini inançta hissetmekte, içinde yaşadıkları topluma ilişkin hissetmekte ve onun gelişmesi için gayret etmektedirler. Düzgünlüğün hâkim olduğu toplumlarda bireyler toplumsal ve duygusal dayanağı ağır bir formda hissetmektedirler. Bu durum da yalnızlık ve izole olmuşluk hisleri yaşamalarının önüne geçebilmektedir. Toplum olarak tek bir organizma üzere bütün olarak hareket etmeyi öğrenmemiz gerekiyor. Bu da fakat düzgünlüğü artırmakla mümkün olabilir.”
İyiliği artırmak ismine neler yapılabilir?
Toplum olarak yeterlilik ve merhameti artırmaya gereksinimimiz olduğunu söz eden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Kötülüğü, nobranlığı, nezaketsizliği ve şiddete eğilimli olmayı havalı olmaktan çıkarmamız gerekiyor. Çocuklarımıza gerek aile içerisinde gerekse okullarda uygunluk yapmayı öğretmemiz gerekiyor. Bunun da en âlâ yolu örnek olmaktır. Zira çocuklar her şeyden çok model alma yoluyla öğrenmektedirler. Bu cins bir öğrenme de hayatın içinden, yaparak yaşayarak bir öğrenme olduğu için kalıcılığı daha yüksektir. Çocuklar uygunluk davranışlarına şahit olmalı ve düzgünlük yaptıklarında takdir edilmelidirler. Tüm sıkıntı güzelliği bir karakter ve alışkanlık haline getirmektir. Toplumsal medya günümüzde hepimizin his ve davranışlarını etkilemede tahminen de en büyük hisseye sahiptir. Toplumsal medyanın bu gücünden faydalanmalı ve yeterlilik hareketleri başlatmalıyız. Gördüğümüz nezaket ve düzgünlük olaylarının yaygınlaşması ve öbürleri tarafından da görülmesi için bir şeyler yapmalıyız. Bunun yeterliliğin zımnî yapılması unsuruna ziyan vereceğini düşünmüyorum. Tam aksine insanların umudunu artıracağına ve güzelliğin yaygınlaşmasına katkı sağlayacağına inanıyorum.” formunda kelamlarına son verdi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
